Sociale duurzaamheid in de landschaps-en tuinarchitectuur. Onderzoek naar een dialoog in onderwijs en praktijk.
Landschapsarchitectuur is een discipline tussen natuur en cultuur, en vertaalt die positie in het vormgeven van de ruimte. Duurzaamheid is daarbij één van de centrale kaders die de professional gebruikt in het streven naar een kwalitatieve ruimte. In de praktijk zien we echter dat de vertaling van dat duurzaamheidsdiscours vaak eenzijdig ecologisch is, terwijl duurzaamheid ook andere elementen omvat, niet in het minste sociale duurzaamheid. En hoewel professionals wel degelijk nadenken over ‘het sociale’ (participatie, ontmoeting, ontwerpen voor iedereen, …), wordt dat sociale niet gezien als een onderdeel van een breder streven naar duurzaamheid. Daarnaast wordt dat sociale ook gezien als iets dat vooral in het ontwerp zelf zit, in het finale resultaat, en nog te weinig als iets waar de professional zelf ook deel van uitmaakt, en als iets waar het proces op afgestemd kan worden.
Over het onderzoeksproject.
Het SoDuLTA onderzoeksproject is een discoursanalyse van sociale duurzaamheid in de Vlaamse landschapsarchitectuur. Aan de hand van een grondige literatuurstudie, interviews met professionals in onderwijs en praktijk en een verkenning van enkele ontwerpprocessen, verkent het onderzoek de betekenis van sociale duurzaamheid in de landschapsarchitectuur enerzijds, en de operationalisering ervan in de praktijk en het onderwijs anderzijds.
Uit die diverse verkenningen ontstaan er verschillende resultaten: (1) RANDEN: een overzicht van inspirerende referentieprojecten (van binnen en buiten de discipline) die de sociale grenzen van de landschapsarchitectuur verkennen, (2) SPANNINGSVELDEN: een reeks van stellingen waarbij duidelijk wordt dat er niet één duidelijke houding is ten opzichte van de sociale rollen, maar dat dit een gecontesteerd en te bediscussiëren discours is en (3) SUGGESTIES: mogelijke stappen vooruit, als we van de landschapsarchitectuur een sociaal duurzame discipline willen maken.
Dat vraag dat de landschapsarchitect niet enkel werkt aan een duurzame ontwerp, maar ook reflecteert over hun eigen rol als duurzame ontwerper (identiteit en ideologie), en werkt aan methodes om duurzaam te ontwerpen (dat wil zeggen o.a. inclusief, participatief, bewust van machtsstructuren en bewust van de eigen ideologieën).
Het doel van het onderzoek is het opstarten van een collectieve en zelfkritische dialoog, vanuit de overtuiging dat er via dialoog een sociaal duurzaam bewustzijn zal ontstaan bij de professionals. Een reflex die niet te vatten is in concrete, normatieve regels of handelingskaders, maar die moet groeien vanuit de eigen overtuiging dat aandacht voor sociale duurzaamheid inderdaad noodzakelijk is.
SoDuLTA-geprekken.
Afgelopen jaren sprak Jo Boonen in het kader van het SoDuLTA onderzoeksproject (HOGENT) met verschillende landschapsarchitecten het Vlaamse disciplinaire landschap (onderwijs en praktijk). In die gesprekken ging hij op zoek naar de manier waarop sociale duurzaamheid geïntegreerd wordt in proces en praktijk. Dit zijn fragmenten uit die gesprekken (en dus in zekere mate steeds van hun context ontnomen!). Flarden van reflecties, steeds met de uitnodiging om zelf ook na te denken over de implicaties van sociale duurzaamheid op je eigen praktijk.
Chris Vermander (Buro voor Vrije Ruimte)
Landschapsarchitecten zijn zich ten gronde bewust van het belang dat natuur speelt voor het welzijn van een individu. Die kennis dragen ze uit als basis in elk project, waar ze zoeken naar interactie en dialoog tussen mens en landschap. Chris spreekt zijn geluk uit over het feit dat hij als professional elke dag die verbinding met de natuur aan mag gaan. En daarmee de doelstelling om iedereen dat geluk ook te gunnen.
Hoe zorgen we ervoor dat iedereen toegang heeft tot de natuur, zeker in een samenleving waar die toegang ongelijk verdeeld is? Hoe dragen we dat enthousiasme en dat geluk uit op zo’n manier dat iedereen haar relevantie ziet? Hoe vertalen we deze overtuiging uit in alle ruimtelijke ontwikkelingsprocessen?
Claire Laeremans (LAMA Landscape)
In het zoeken naar de juiste machtspositie in ruimtelijke processen en beleidsvorming is conflict onvermijdelijk. Landschapsarchitectuur meet zich als discipline constant af ten opzichte van andere (ruimtelijke) professionals, en mogen daar volgens Claire Laeremans vaak iets stelliger in zijn. Landschapsarchitectuur is vandaag een relevantie, zo niet noodzakelijke discipline in het nadenken over de ruimte. We mogen hier als discipline met een zekere trots en fierheid voor uit komen, en we mogen onze plaats in het ruimtelijk debat claimen vanuit de kennis en waarden die we hebben.
Waar liggen precies de belangrijkste uitdagingen voor ons beroep? Hoe verschillen we op fundamenteel vlak van andere ruimtelijke disciplines? Op welke disciplinaire ontwikkelingen moeten we vandaag zoveel mogelijk inzetten?
Kenny Vandepoel (Overlant)
De landschapsarchitect is nooit volledig vrij in haar voorstellen. Naast een bestek dat vaak al een rigide programma en randvoorwaarden bepaalt voor een ontwerp, is er ook de – steeds complexer wordende – regelgeving waarmee rekening gehouden moet worden. Volgens Kenny maakt die regelgeving het niet altijd eenvoudig om tot gevoelige ingrepen te komen, en is het moeilijk om als landschapsarchitect daar verandering in te brengen.
Op welke manieren beperkt regelgeving precies de creatieve beweegruimte voor landschapsprofessionals? Op welke manieren kunnen we invloed uitoefenen op dat juridische kader? En biedt regelgeving andersom ook een manier om net wél te werken aan kwalitatieve landschappen?
Aan de slag met de onderzoeksresultaten.
Randen.
Een document dat aan de hand van diverse praktijken, bureaus en projecten de randen van de LTA afwandelt, en over die randen durft kijken.
Wanneer is iets nog landschapsarchitectuur, en wanneer wordt het iets anders? Er kan veel bijgeleerd worden over methodologieën, werkvormen, uitkomsten en invalshoeken door ook naar andere beroepen te kijken.
Een ruw referentiedocument met veel inspiratie over wat ‘het sociale’ kan betekenen voor het beroep.
Opgedeeld in (1) Projecten, (2) Publicaties, (3) Initiatieven & Bewegingen, (4) Organisaties & Bureaus & Personen en (5) Utopieën
Spanningsvelden.
Uit de literatuurstudie en interviews met betrekking tot sociale duurzaamheid in de landschapsarchitectuur blijkt dat er geen eenduidig idee bestaat over hoe dit zich vertaalt.
Dit document stelt de verschillende meningen en ideeën scherp rond een aantal concrete spanningsvelden. Er kan veel geleerd worden door gesprek en reflectie over deze spanningsvelden.
Van macht en communicatie tot schoonheid en participatie, dit document toont meteen ook aan dat – hoewel sociale duurzaamheid nooit letterlijk vermeld wordt – er wel degelijk over gereflecteerd wordt – en moet worden.
Suggesties.
Hoewel het finale doel van het onderzoek een dialoog was, en dat het niet de bedoeling is om te komen tot een handelingskader of een normatief kader van wat dan ‘een sociaal duurzame landschapsarchitectuur’ is, kunnen suggesties wel helpen om net die discussie gericht te voeren.
Dit document geeft enkele ideeën mee – voorstellen die gegroeid zijn vanuit de spanningsvelden – om duidelijk te maken hoé de discipline potentiëel meer sociaal duurzaam zou kunnen handelen.
En dat is geen makkelijke opgave, omdat het niet enkel de finale resultaten (ontwerpen) in vraag stelt, maar heel de disciplinaire identiteit, ideologie en ook de manier waarop die ontwerpen tot stand komen.
Dienstverlening.
Ben je geïnteresseerd om bij te leren over wat sociale duurzaamheid betekent voor jou of jouw bedrijf? Ben je op zoek naar manieren om sociale duurzaamheid te integreren in je werking? Of zou je graag tijd maken om hierover collectief te reflecteren? Vanuit SoDuLTA bieden we verschillende fomules aan:
- Voor een breder publiek een lezing mogelijk over de betekenis van sociale duurzaamheid en reflecties over subthema’s zoals rechtvaardigheid, inclusie, participatie en de narratieve laag van het landschap.
- Voor professionele landschapsarchitecten en bureaus die via een interactieve workshop een zelfkritische dialoog voeren om bij te leren over wat sociale duurzaamheid voor hun ontwerppraktijk kan betekenen [in ontwikkeling]
- Voor beleidsmakers en lokale administraties die sociale duurzaamheid op een effectieve en haalbare manier willen integreren in hun ruimtelijke bestekken [in ontwikkeling]
Geïnteresseerd in één van deze formules? Of wil je samen nadenken over een meer toegepaste vorm van dienstverlening (bv. over een concreet bestek of een concrete opdracht)? Neem vrijblijvend contact op!
Geprikkeld en wil je meer weten? Heb je vragen, opmerkingen of ideeën bij de documenten? Wil je een workshop boeken? We horen het graag!