De eerste twee weken van maart voerde dr. Katrien Meert, HOGENT-expert in gedragspsychologie, een onderzoek uit naar handhygiëne bij studenten van HOGENT op de campus Schoonmeersen. Daaruit bleek dat nudging de studenten duidelijk stimuleerde om de handen meer te wassen na toiletgebruik. Nochtans werd het belang van handhygiëne in die periode, toen het coronavirus al volop de actualiteit beheerste, sterk benadrukt in de media. Maar informeren alleen blijkt niet zoveel effect te genereren.
Katrien Meert had haar onderzoekstest gepland lang voor corona zijn weg naar onze contreien had gevonden. De timing van het onderzoek, namelijk de eerste twee weken van maart, viel echter toevallig samen met de sterke uitbreiding van het coronavirus en de groeiende media-aandacht die daarmee gepaard ging. De experten die in de media werden opgevoerd, onderstreepten nadrukkelijk en herhaaldelijk hoe belangrijk het was om geregeld de handen te wassen.
Dat had het onderzoek kunnen dwarsbomen. De bedoeling was immers om de eerste week een 0-meting (de ’controleconditie’) van het aantal toiletbezoeken te doen en daar de verbruikte hoeveelheid handzeep tegenover te plaatsen, en de tweede week hetzelfde te organiseren, maar dan met nudging (de ‘experimentele conditie’) – nudging is een term uit de gedragspsychologie en verwijst naar een techniek waarbij mensen subtiel worden gestimuleerd om zich op een gewenste wijze te gedragen – bij dit experiment werd gebruik gemaakt van posters met korte boodschappen (zie verder).
Nudging werkt
Doordat er in de media al zoveel aandacht ging naar handhygiëne, bestond de mogelijkheid dat het gedrag van de studenten al in de week van de controleconditie positief beïnvloed was en dat het experiment dus een slag in het water zou worden.
Niettemin blijkt, nu de resultaten statistisch geanalyseerd zijn, dat er zich een significant verschil aftekent tussen de resultaten van de 0-meting en die van de week met nudging. Het zeepgebruik lag de tweede week van het experiment beduidend hoger, zowel bij mannen als bij vrouwen. Het zeepverbruik steeg tijdens de week met nudging in totaal maar liefst met 43 procent:
- Om het aantal studenten dat gebruik maakte van de toiletten in kaart te brengen werden klantentellers geïnstalleerd. In totaal gingen gemiddeld 650 studenten per dag naar het toilet.
- Het zeepverbruik in ‘controleconditie’ (0-meting) in de vrouwentoiletten bedroeg 913,5 ml. In de ‘experimentele conditie’ bedroeg het zeepgebruik 1130 ml, of 216,5 ml meer.
- In de mannentoiletten bleek het verschil nog veel nadrukkelijker: het zeepverbruik in controleconditie bedroeg daar 1137,5 ml, in de experimentele conditie 1755 ml, of 617,5 ml meer.
- In totaal werd in de experimentele conditie 834 ml zeep extra gebruikt dan in de controleconditie, wat overeenkomt met een stijging van 43 procent.
"Informeren alleen volstaat niet om gedrag te veranderen."
Rekening houdend met de coronacontext is dat een opmerkelijk resultaat. “Het betekent immers niet alleen dat nudging werkt, maar ook dat de sensibilisering voor handhygiëne van de overheid en virologen niet genoeg is om tot de verhoopte gedragswijziging te leiden – althans niet bij de studenten. Het nudgingexperiment bij HOGENT toont immers aan dat er nog heel wat progressie mogelijk was”, legt Katrien Meert uit.
Verschillende boodschappen voor mannen en vrouwen
De nudgingtechniek bestond uit posters met een welbepaalde framing die de studenten in de toiletten via slogans aanzetten om hun handen te wassen (framing is een techniek waarmee mensen worden beïnvloed door de manier waarop de informatie gepresenteerd wordt). De boodschappen die via de posters werden meegegeven waren voor vrouwentoiletten anders dan voor de mannentoiletten. Eerder onderzoek in toiletten van shops langs de snelwegen in Engeland leert immers dat vrouwen meer gestimuleerd worden door boodschappen die ons herinneren aan wat we al wisten (bv. ‘Water doodt geen bacteriën, zeep wel’), terwijl mannen zich veeleer aangesproken voelen door slogans die een ontradend karakter hebben en/of inspelen op afschrikking (bv. ‘Zeep het af of eet het later op’).
De plaats van de posters was eveneens van belang, zegt Katrien Meert: “De boodschappen werden bewust in de toiletten verspreid, zodat ze zichtbaar waren op het moment dat de studenten hun handen moesten wassen. Als posters op andere plaatsen op de campus waren opgehangen, zou het effect veel beperkter geweest zijn, omdat het just-in-time principe zeer belangrijk is bij deze techniek.”
De bedoeling was om de effecten van gedragsverandering ook op lange termijn te meten, maar door de plotse sluiting van de scholen is dat niet meer gelukt.
Duurzamer gedrag
De handhygiëne-test die dr. Katrien Meert uitvoerde, past in haar praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek in het toepassingsgebied marketing rond nudging (consumentengedrag). Het onderzoek heeft als doel om belangrijke wetenschappelijke inzichten in het kader van gedragseconomie en gedragsverandering in kaart te brengen, en het vertalen en valoriseren van deze literatuur naar de praktijk.
Katrien Meert wil daarbij voornamelijk die wetenschappelijke inzichten en best practices valoriseren die een hefboom vormen naar een duurzamer gedrag. Meer specifiek is het de bedoeling om na te gaan hoe HOGENT deze nudging-principes van gedragsverandering kan toepassen om het personeel en studenten duurzamere keuzes te laten maken, bv. lift- en trapgebruik en omgaan met afval. De experimenten daarrond stonden nog voor dit semester gepland, maar de coronamaatregelen maken de uitvoering ervan onzeker.
Het handhygiëne-experiment heeft alvast zijn effect niet gemist. Of het ook geleid heeft tot minder coronabesmettingen in HOGENT, zullen we wellicht nooit weten.
Meer info
Katrien Meert
katrien.meert@hogent.be
Publicatiedatum: 30/03/2020