Moeten kleuters gratis of goedkope maaltijden krijgen op school? Die vraag en de obligate discussies erover waren de voorbije dagen nadrukkelijk aanwezig in de media. Aanleiding was het onderzoeksproject Lekker(s) Op School dat de voorbije 2 jaar in 8 Gentse basisscholen werd uitgevoerd en waar ook HOGENT aan meewerkte. Gratis maaltijden op school helpen armoede te bestrijden en dragen bovendien bij tot de ontwikkeling van het kind, zo blijkt. Maar is het ook haalbaar? Voer voor een maatschappelijk debat.
Vorige maandag, 4 december vond het slotevent plaats van het onderzoeksproject, dat kadert in armoedebestrijding. Uit de ouderbevraging die deel uitmaakte van het onderzoek blijkt dat liefst 22 procent van de kinderen naar school komen zonder ontbijt.
De acht deelnemende scholen, met in totaal 665 kleuters, experimenteerden in verschillende scenario’s voor betaalbare, gezonde en duurzame maaltijden en gingen na op welke aspecten in de ontwikkeling en de beleving van het kind die scenario’s een positieve impact hadden. Maar het experiment legt ook op andere vlakken positieve effecten bloot.
Verschillende scenario’s
Het onderzoeksproject Lekker(s) Op School is een samenwerking tussen verschillende diensten van de stad Gent, HIVA-KU Leuven, het HOGENT-onderzoekscentrum EQUALITY Research Collective, Tabor vzw en Brooddoosnodig (Enchanté vzw), met ondersteuning van POD Maatschappelijke Integratie.
“De scholen zijn bewust gekozen”, situeert Celine Mertens, die samen met Katrien De Maegd bij het onderzoek was betrokken. “Het zijn scholen met een groter aandeel kinderen uit een kwetsbare leefsituatie dan gemiddeld. Op 1 school na, die een meerderheid aan ‘kansrijke’ kinderen telt. Dat stelde ons in staat om resultaten en effecten te vergelijken tussen scholen met een verschillend publiek.”
Daarnaast werden ook verschillende scenario’s uitgeprobeerd: in twee scholen werd een gratis of zeer goedkope warme maaltijd aangeboden voor alle kleuters, in drie andere scholen werd een warme maaltijd met korting aangeboden, waarbij de omvang van de korting afhing van de financiële situatie van het gezin, In vier scholen werd een ‘verrijking’ aangeboden tijdens de schooldag voor alle kleuters: twee scholen experimenteerden met een tienuurtje. In nog twee andere scholen werden de brooddozen 'gepimpt' met een gezond extraatje.
Stigma
Een van de opvallende conclusies is dat het scenario met selectieve kortingen op warme maaltijden over de hele lijn minder goed scoort dan de twee andere scenario’s, waarbij alle kleuters eenzelfde aanbod krijgen. Dat selectieve kortingssysteem is eerst en vooral administratief belastend voor de school en dreigt kinderen die een sterke korting toebedeeld krijgen, te stigmatiseren.
Het scenario waarbij de kleuters een (zo goed als) gratis warme maaltijd krijgen, scoort zeer goed op het vlak van armoedebestrijding en pedagogische effecten, maar vergt natuurlijk een zware investering.
Het mag duidelijk zijn dat het financiële plaatje van het tienuurtje en pimpen van de brooddozen veel haalbaarder is. De onderzoekers stelden daarnaast vast dat dit scenario een positieve impact had op de aanwezigheid van de kleuters – al is het oorzakelijke verband moeilijk te bewijzen. Ze schuiven dit scenario dan ook naar voren als mogelijke algemene standaard voor de ‘soiaal gemengde scholen’: “De lage kostprijs, in combinatie met hogere en goede scores op andere dimensies, waaronder de gezondheidseducatie, maken dit tot een sterk scenario”, legt Celine uit.
Leermoment
Hoe dan ook leidden alle scenario’s tot positieve effecten voor de kleuters. Lekker(s) op School stimuleerde sowieso een gezonder eetpatroon bij de kleuters. De kinderen leerden proeven en nieuwe voeding kennen. Ze verwierven ook een grotere woordenschat rond voeding en ontwikkelden tafelmanieren en eetvaardigheden.
“Ook het belang van de leerkracht is hier van groot belang”, voegt Celine toe. “Als de klasleerkrachten het eetmoment begeleiden en er actief aan deelnemen, wordt het tegelijkertijd ook een leermoment. Als de kleuters in de refter eten en de begeleiding zich beperkt tot het in goede banen leiden van het eetmoment – tijdsbewaking, toezien op het naleven van de regels,….- is de leerwinst veel minder zichtbaar. Dat impliceert dus dat, om een maaltijd als leermoment te hanteren, een groter engagement van het schoolteam vereist is en ook logistieke aanpassingen – bijvoorbeeld om te eten in de klas of in een kleine aparte ruimte in plaats van in de refter.
“Kinderen die honger hebben of onvolwaardige voeding eten, hebben vaak moeite om zich te concentreren op school. Deze randvoorwaarden voor leren aanpakken, kan hun schools welbevinden en presteren vergroten.
Celine Mertens, onderzoeker EQUALITY ResearchCollective.
‘Niet taak van de scholen’
Bijgevolg is het onvermijdelijk dat gezonde maaltijden op school organiseren bijkomende kosten en extra investeringen in personeel met zich meebrengt. Financiële ondersteuning is dan ook meer dan wenselijk. Uit eerder onderzoek blijkt dat die investeringen zich ten dele maatschappelijk terugbetalen, geven de onderzoekers daarbij mee.
Ze schoven dit ter overweging door naar de overheid en verschillende Vlaamse beleidsdomeinen. Het antwoord van minister van Onderwijs Ben Weyts liet niet lang op zich wachten: voorzien in gezonde voeding is de taak van de ouders, niet van de scholen. En ouders voor wie dat financieel moeilijk is, kunnen aankloppen bij het OCMW van hun gemeente, luidt diens redenering.
De wetenschappelijke literatuur is nochtans duidelijk, repliceert Celine Mertens: “Kinderen die honger hebben of onvolwaardige voeding eten, hebben vaak moeite om zich te concentreren op school of hebben een lager schools welbevinden. Deze randvoorwaarden voor leren aanpakken, kan hun schools welbevinden en presteren vergroten. Verder blijken scholen een ideale setting om gezonde eetgewoonten aan kinderen aan te leren vanaf een zeer jonge leeftijd.”
Tot slot is ook informatie en sensibilisering van de ouders een cruciale voorwaarde om een project rond gezonde maaltijden op school te laten slagen. Dat is ook waar de acht scholen in het onderzoek hebben op ingezet. En dat heeft gewerkt: ouders geven zelf aan dat hun kleuters thuis meer gevarieerd eten en sommige leerkrachten zagen een verandering in de inhoud van de brooddozen, die gevarieerder en gezonder werd.
En zo genereert een project dat vertrekt vanuit armoedebestrijding ook meerwaarde op het vak van gezondheid en leerontwikkeling. Maar over de haalbaarheid van een brede toepassing van gratis gezonde maaltijden is het laatste woord nog niet gezegd.
Dit initiatief draagt bij tot:
SDG4 - Kwaliteitsonderwijs, SDG3 - Goede gezondheid en welzijn, SDG2 - Geen honger, SDG1 - Geen armoede, SDG12 - Verantwoorde consumptie en productie, SDG10 - Ongelijkheid verminderen
Meer weten over de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen? Kijk op hogent.be/duurzaamheid.Publicatiedatum: 06/12/2023