Onderzoek OptiTunta ondersteunt aardappeltelers in Peruaanse Andes.
Impact creëren in de samenleving, dat is wat HOGENT drijft. En dat beperkt zich niet tot de eigen achtertuin: eind vorig jaar rondde het onderzoekscentrum AgroFoodNature een project af dat aardappeltelers in het Peruaanse Andesgebergte ondersteunde om van hun traditionele vriesdroogtechniek, die bedreigd wordt door de klimaatopwarming, over te schakelen op een semi-industrieel alternatief.
Peru is het ‘patattenland’ bij uitstek: naar schatting zouden er op de flanken van het Andesgebergte zo’n 4000 verschillende variaties van aardappelen geteeld worden. Binnen de Quechuagemeenschap, de traditionele Andespopulatie, is aardappelteelt een zeer prominente activiteit. De mensen zijn er voor inkomsten zeer afhankelijk van de aardappelteelt. De patatten zorgen er voor een zekere mate van inkomens- en voedselzekerheid.
Natuurlijk vriesdrogen
Door de eeuwen heen ontwikkelden de aardappeltelers een procedé dat hen toeliet om aardappelen lange tijd te bewaren, waardoor ook de reststromen van de aardappeloogsten – zoals de exemplaren die te klein zijn om op de versmarkt te verkopen - marktwaarde kregen. Ze maken daarvoor gebruik van een natuurlijke vriesdroogtechniek, maar die staat onder druk door de klimaatopwarming.
De natuurlijke vriesdroogtechniek vereist een complexe opeenvolging van vriezen, wassen, vriezen, pellen en drogen. Daarvoor zijn diepe vriestemperaturen nodig, een lage luchtvochtigheid en veel zon – zodat het ijs in de aardappelen bij het smelten geen water wordt maar meteen in waterdamp wordt omgezet. Door de klimaatverandering worden zeer lage vriestemperaturen echter steeds zeldzamer en is er ook meer regen. Daardoor loopt de vriesdroogtechniek die eeuwenlang generatie op generatie werd doorgegeven het gevaar om te verdwijnen, waardoor ook de inkomsten van de Andesbevolking bedreigd worden.
De boeren zien zich dus genoodzaakt om over te schakelen op een semi-industrieel proces. De hoge arbeidsintensiteit van het natuurlijke proces doet steeds meer boeren naar meer industriële behandelingen grijpen.
Kleine fabriek
Belgapom, de Belgische vereniging aardappelhandelaars en -verwerkers, stak hen enkele jaren geleden een handje toe door ter plaatse een kleine fabriek mee te helpen oprichten met onder meer een vrieskamer – en dus een semi-industrieel vriesdroogprocedé.
HOGENT en ILVO (Instituut voor Landbouw- Visserij- en Voedingsonderzoek) haakten daar, met de steun van het VLIR-UOS-onderzoeksfonds, op in met het onderzoeksproject OptiTunta. Ook de ngo TRIAS was nauw betrokken. Het onderzoeksproject concentreerde zich op de vraag hoe het semi-industriële proces verbeterd kon worden en economisch rendabel voor de lokale boeren.
Marianne De Meerleer, die vanuit het HOGENT-onderzoekscentrum AgroFoodNature meewerkte aan het onderzoeksproject, schetst de context: “Samen met ILVO hebben we de vriesprogramma’s bepaald. Verschillende types aardappel vergen immers verschillende omstandigheden om het vriesdroogproces zo efficiënt mogelijk te laten verlopen. Daarnaast hebben we ook de drie wasbekkens verbeterd: daarvoor wordt gebruik gemaakt van rivierwater en het was belangrijk om te bepalen wel debiet precies nodig was om de aardappelen degelijk te wassen."
"We lieten de aardappelen ook niet langer in bulk in de wasbekkens, maar in bakken die zo ontworpen waren dat het water er vlot door kon circuleren. Daardoor werden de aardappelen sneller en beter gewassen. Er werd ook nog een drooghuis gebouwd waarvan de restwarmte hergebruikt kan worden. Dat circulaire denken wilden we graag mee introduceren."
Aan aardappelsoorten geen gebrek in Peru. Het onderzoek concentreerde zich vooral op de 'chuño'.
“Mede dank zij ons onderzoek ontstond er een structurele connectie tussen de boeren van de coöperatie en de plaatselijke universiteit"
Marianne De Meerleer, onderzoeker AgroFoodNature
De gevriesdroogde aardappelen hebben een witte kleur.
Zo werden enkele processen bijgestuurd en gestandaardiseerd. De effecten van bepaalde ingrepen werden eerst op labniveau uitgetest voor ze in de fabriek werden toegepast.
Samenwerking tussen universiteit en lokale boeren
Samen met Marianne gingen ook twee HOGENT-studenten mee ter plaatse en twee anderen werkten mee vanuit België. Vanuit de plaatselijke universiteit UNAJMA in Andahuaylas waren er een tiental studenten betrokken. Het hele project verliep in samenwerking met die universiteit.
Die werkt voortaan ook op lange termijn samen met de landbouwcoöperatie Coopagros, die eigenaar is van de fabriek. Dat werd bekrachtigd in een officiële overeenkomst. “Dat beschouw ik als een van de belangrijke resultaten van ons project”, zegt Marianne: “Mede dank zij ons onderzoek ontstond er een structurele connectie tussen de boeren van de coöperatie en de plaatselijke universiteit. Het gaat over een samenwerking in twee richtingen: UNAJMA mag de fabriek gebruiken als 'skills lab' voor practica en onderzoek. In ruil zal de universiteit opleiding geven aan de aardappelboeren - zoals leren werken en instellen van de machines, kwaliteitsmeting van de aardappelen - de meetapparatuur onderhouden en verder onderzoek richten op de noden van de landbouwgemeenschap.
Voor de universiteit UNAJMA was een onderzoeksproject in samenwerking met de lokale bevolking immers nieuw. Onderzoekers en docenten kregen tijdens ons project trainingen om op maat van de bevolking infosessies en demonstraties te geven. Daardoor konden de resultaten van het onderzoek breed verspreid en gedeeld worden en kunnen studenten nu verder onderzoeksactiviteiten verrichten in de fabriek, samen met de boeren.”
Succesvol parcours
Het onderzoeksproject is afgelopen, maar het proces vergt nog verbetering, geeft Marianne nog mee: “Vooral de economische analyse, het precies monitoren van brandstof- en andere kosten, moet meer aandacht krijgen.”
Maar dat neemt niet weg dat een succesvol parcours is afgelegd: “Op het vlak van HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points) is heel wat vooruitgang geboekt, er zijn manuals ontwikkeld, onze studenten hebben er hun bachelorproef gebaseerd op het van het onderzoeksproject en een onderzoeker van de Peruaanse universiteit bouwt er op verder in een doctoraat – wat resulteert in een wetenschappelijke publicatie. We hebben er ook de aanzet gegeven om te streven naar circulair werken en hebben zowel de onderzoekscompetenties van de plaatselijke onderzoekers en de connectie tussen hen en de plaatselijke bevolking zeker aangezwengeld. Dit was dus absoluut een project met positieve impact”, besluit Marianne.
Dit initiatief draagt bij tot:
SDG1 - Geen armoede, SDG2 - Geen honger, SDG17 - Partnerschap om doelstellingen te bereiken
Meer weten over de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen? Kijk op hogent.be/duurzaamheid.Publicatiedatum: 26/01/2023